ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARIN SAĞLIK HAKKI

Özel eğitim ve engelli hakları ve ailelerinin yaşadığı hak kayıpları konusunda çalışmalar ürüten Av. Cansu Korkmaz Tıbbi tanılamadan ÇÖZGER’e özel gereksinimli çocukların sağlık hakkını yazdı.

“Tıbbi Tanılama” Nedir?

Tıbbi tanılama, özel gereksinimli bireyin belli tıbbi aşamalardan ve muayenelerden geçerek tanı almasını ifade etmektedir. Tıbbi tanılama durum bildirir tek hekim raporuyla olabileceği gibi sağlık kurullarından alınan detaylı raporları da ifade edebilir.

Hukukumuzda engellilik kapsamında tıbbi tanılamayı düzenleyen düzenlemeler başlıca Erişkinler için “Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” ve “Çocuklar için Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” tir. Bu iki yönetmelikten önce, erişkinlere ve çocuklara verilen sağlık kurulu raporları “Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik” uyarınca verilmekte, erişkin ve çocuklara aynı rapor tanzim edilmekteydi.

Eski yönetmelik uyarınca verilen raporlarda özel gereksinimli birey ve aileleri özellikle tıbbi tanılama ve oran sistemi sebebiyle pek çok sorunla karşılaşmaktaydı. Oran sistemi dolayısıyla raporlarda geçen “özürlü” tanımlaması nedeniyle çocuklar örselenmekte ve akran zorbalığına uğramaya daha açık hale gelmekteydi.

20 Şubat 2019’da bu iki yönetmeliğin çıkmasıyla çocuklara ve erişkinlere verilen sağlık kurulu raporları ayrılmıştır. İki yönetmelik arasındaki en temel fark, erişkinlere verilen sağlık kurulu raporlarında oran sistemi kalmakla birlikte, çocuklara verilecek sağlık kurulu raporlarında oran sisteminden vazgeçilmesidir. Çocuklara oran sistemi temelinde bir değerlendirme yapmak yerine, özel gereksinim değerlendirilmesi yapılmaya başlanmış ve düzenlenen raporlar kısaca ÇÖZGER olarak adlandırılmaya başlanmıştır.

Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu

“ÇÖZGER” Nedir?

Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu, ya da kısaca ÇÖZGER, çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanları ya da yan dal uzmanlarından oluşan hekimlerin çocuk hakkında fiziksel, sosyal ve çevresel faktörleri de inceleyerek bir özel gereksinim değerlendirmelerini belirttiği rapordur. ÇÖZGER, 20 Şubat 2019 tarihli Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik uyarınca T.C. Sağlık Bakanlığı’nın web sayfasında yayınlanan ÇÖZGER vermeye yetkili devlet hastanelerince verilmektedir.

ÇÖZGER Yönetmeliği incelendiğinde “engelli” tanımı kullanılmaktan vazgeçildiğini, bunun yerine “özel gereksinim” tanımının kullanıldığını görüyoruz. ÇÖZGER Yönetmeliği, Dünya Sağlık Örgütü’nün “biyopsikososyal model” adını verdiği, bireyin engelliliğinin yalnızca tıbbi model ya da yalnızca sosyal model kullanılarak tanımlanmasını eksik bularak, bu iki modeli birleştirdiği biyopsikososyal model ile hazırlanmış olup, bu yönde Türkiye’deki engelliliğe ilişkin meevzuata bir yenilik getirmiştir. Biyopsikososyal model tanımlamalarında, bireyin tıbbi tanısının yanında çevresel faktörleri de denkleme katarak bir özel gereksinim değerlendirmesi yapılmakta ve “oran” sisteminden vazgeçilmektedir.

Aynı zamanda ÇÖZGER Yönetmeliği ile ÇÖZGER vermeye yetkili hastanelerde ÇÖZGER yetkili hekimi uygulamasına gidilmiş, çocuğun gelişimi ve özel gereksinim durumundaki değişikliklerin daha kolay takip edilmesi hedeflenmiştir. Yine engelli sağlık kurullarına benzer bir kurul olan ÇÖZGER Kurulları kurularak, çocukların çocuk hastalıkları ve sağlığı ana dal ve yan dal uzmanları tarafından gereksinim değerlendirmesi yapılması uygulaması başlamıştır.

ÇÖZGER Kurulu çocuk hastalıkları ve sağlığı ana dal ve yan dal uzmanlarından en az dört uzman hekim, kurul başkanı ve ÇÖZGER yetkili hekiminden oluşan en az altı daimi üyeden oluşmaktadır. Raporlar, başvuru tarihinden itibaren en geç otuz gün içerisinde hazırlanmak zorundadır. Bu noktada çoğu raporda başvuru tarihi ve rapor tarihi aynı yazılmakta olup, bu hatalı bir uygulamadır; uygulamada çoğu zaman rapor için başvuran ailelere rapor verilmesi süreci otuz günü geçmekte ise de raporlarda başvuru tarihi ve rapor tarihi aynı yazıldığı için aileler raporun geç verildiğini ispat etmekte zorlanmaktadır. Önemle belirtmek gerekir ki başvuru tarihinden itibaren otuz gün içerisinde hazırlanmayan raporlarda raporu tanzim eden hastane idaresinin hukuki (cezai ve idari) sorumluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple, rapor almak için başvuruda bulunan ailelerin bu hususa özellikle dikkat etmesini belirtmek gerekir.

Rapor sürekli veya süreli olarak düzenlenir, raporda geçerlilik süresi mutlaka belirtilmekte, çocuğun özel gereksinim durumunun ilaç tedavisi, cerrahi tedavi ve/veya rehabilitasyon uygulamaları ile zaman içinde azalma ihtimali olduğu ve hastalık bulgularının tam olarak görülemediği hâllerde süreli rapor; çocuğun özel gereksinim durumunun sabit veya zaman içerisinde artması ihtimali var ise sürekli rapor düzenlenmektedir. Bu noktada ailelerin rapor alma sürecindeki randevu bulunamaması, raporun otuz gün içerisinde verilmiyor olması ve benzeri gibi uygulamadaki sorunlar nedeniyle sürekli rapor almak istediklerini görmekle birlikte, ÇÖZGER’de hedeflenen sistem çocuğun mümkün oldukça gelişimini takip etmek olduğu için raporların süreli alınmasını tavsiye ediyoruz.

Bu noktada yanlış bilinen bir bilgiyi de düzeltmek gerekir; uygulamada hastanelerin ailelere süreli raporların süresi bitmeden yeniden rapor almak için hastaneye başvuramayacağı ya da rapor süreli olsa bile altı-sekiz ay geçmeden yeni rapor tanzim edilmeyeceği yönünde bir bilgi verilmekte olup, bu bilgi yanlıştır. Tam aksine, ÇÖZGER Yönetmeliği’nin 11. Maddesinin 4. Fıkrasında da belirtildiği üzere rapor tanzim edildikten sonra, süreli veya sürekli fark etmeksizin, çocuğun özel gereksinim durumunda bir değişim olması halinde ailenin talebi ve ilgili branş hekiminin ÇÖZGER Kurulu’na sevkini uygun görmesi halinde çocuğun özel gereksinim durumu kurulda yeniden değerlendirilerek yeni rapor düzenlenebilir.

Düzenlenen raporlara otuz gün içerisinde raporun alındığı ilin İl Sağlık Müdürlüğü’ne itiraz dilekçesi verilerek itiraz edilebilmektedir. İtiraz üzerine İl Sağlık Müdürlüğü, çocuğu yetkili en yakın farklı bir sağlık kuruluşuna yönlendirerek yeni bir rapor aldırmaktadır. İtiraz edilen rapor ile itiraz üzerine verilen rapordaki kararlar aynı yönde ise rapor kesinleşmekte; rapor sonuçlarının farklı olması ve itirazın devam etmesi hâlinde, İl Sağlık Müdürlüğü tarafından en yakın hakem hastaneye yönlendirilmektedir. Hakem hastane tarafından verilen karar kesindir.

İlginçtir ki, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde, bireyin özel eğitim hizmetinden yararlanması için ÇÖZGER alınması zorunlu kılınmamıştır. Bu husus, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin eğitsel değerlendirme ve tanılama için gerekli belgelerin sayıldığı 8. maddesinin (ç) bendinde “Birey için uygun eğitim ortamına yönlendirilmesi amaçlı başvurularda gerektiğinde Engelli Sağlık Kurulu Raporu …” şeklinde belirtilmiştir. Maddenin devamında, sadece Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında hizmet sunan özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde verilen destek eğitim hizmetlerini almak üzere yapılan başvurularda ÇÖZGER’i veya Engelli Sağlık Kurulu Raporunu zorunlu tutmuştur. Ancak uygulamada, eğitsel değerlendirme ve tanılama için de Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde başvurulduğunda ÇÖZGER istenmekte olup, bu mevzuattan kaynaklı bir zorunluluk değildir, yanlış bir uygulamadır.

ÇÖZGER Dışında Ailelerin Hastanelerdeki Hakları Nelerdir?

ÇÖZGER ile tanı almış özel gereksinimli çocuklar veya engelli bireylerin polikliniklerde öncelikli olarak muayene edilme hakkı T.C. Sağlık Bakanlığı’nın 2010/3 sayılı Genelgesi ile getirilmiştir. Aynı zamanda ilgili husus Hasta Hakları Yönetmeliği’nde de yer bularak geniş kapsamlı uygulanmasını sağlamıştır. Bu yönde sistemde öncelik sırasında gözükmeyen özel gereksinimli çocuk ve engelli bireylerin Alo 184 – Sağlık Bakanlığı İletişim Merkezi’ni arayarak bilgi almaları ve sistemde bir yanlışlık var ise düzelttirmesi gerekmektedir.

Dikkat çekmek istediğimiz başka bir husus ise uygulamadaki çoğu hekimin özel gereksinimli çocuk ve engelli bireylere tedavi uygulamalarından önce başka polikliniklerdek hekimlerden konsültasyon istenildiğini görmekle, konsültasyon istenilen başka branştaki hekime sevk edilirken mutlaka konsültasyon formu ile sevk edilmelidir. Polikliniklerdeki yoğunluk dolayısıyla özel gereksinimli çocuk ve engelli bireylerin sıra beklemesi ya da branş hekiminin yoğunluğu nedeniyle diğer hastaların olumsuz durum yaratmasının önüne geçilmesi için mutlaka konsültasyon formuyla muayene istenilmesini tavsiye ederiz.