OTİZMDE EKOLALİ NEDİR? TEKRARIN ARDINDAKİ ANLAMI BİRLİKTE OKUYALIM

Küçük çocukların çevrelerinde duyduklarını tekrar etmesi oldukça yaygın bir durumdur ve dil gelişiminin doğal bir parçası olarak görülür. Ancak bu tekrar davranışı erken çocukluk döneminden sonra da devam ederse ekolali adını alır. Ekolali, sözcüklerin, ifadelerin ya da seslerin anlamlı ya da anlamsız şekilde yinelenmesidir ve belli bir yaş grubundan sonra devam etmesi çoğunlukla  otizmle ilişkilendirilir. Uzman Dil ve Konuşma Terapisti, Ergoterapist, Ergoterapi Program Koordinatörü, PROMPT Klinisyeni, DIR Floortime 201 Terapisti, SOS Beslenme Terapisti, SeMuTer Terapisti Selen OKAY ile konuştuk.

Otizmli Çocukta Ekolali: Hangi İşlevlere Hizmet Eder?

 Otizmli çocuklarda ekolaliye sık rastlanıyor ve bu şekilde kelimeleri tekrar etmek farklı amaçlara hizmet edebiliyor.

Onaylamak: Cümlenin sonunu yineleyerek soruya olumlu yanıt vermiş olabilir, çünkü henüz kendi kelimeleriyle cevap veremiyordur.

İletişim başlatmak: Konuşmayı açmak için dikkat çekerek iletişim kurmak için tekrar edebilir.

Yeni kelimeleri öğrenmek: Bir kavram, nesne ya da olguyu hatırlamak için kelimeyi birkaç kez tekrarlayabilir; bu hem hafızasına yerleşmesine hem de nesneyleilişkilendirmesine yardımcı olur.

Sakinleşmek: Otizmli çocuklar için tekrar ve rutin güven vericidir. Tanıdık sözcükleri yinelemek kaygıyı azaltabilir.

Kendini uyarmak (self-stimulasyon): Aynı sözcükleri defalarca söylemek, sinir sistemini düzenleyen bir uyarım sağlayabilir.

Anlamayı kolaylaştırmak: Yeni bir kelimeyi yüksek sesle tekrar ederek hem doğru telaffuzu öğrenir hem de eylemi uygulatarak işlemi ve eylemi kavrayabilir.

Geçmiş deneyimlere bağlamak: Daha önce yaşadığı bir olayı yeni bir durumla ilişkilendirmek için belirli sözleri tekrar edebilir. Örneğin, dondurma yerken duyduğu bir ifadeyi benzer bir anda yineleyebilir.

Duygularını ifade etmek: Duygularını doğrudan aktarmakta zorlandığında, başkalarından duyduğu ve kendi hislerine yakın gelen ifadeleri kullanabilir.

Kısacası, ekolali yalnızca bir tekrar değil; çocuğun dil, duygu ve iletişim yolculuğunda önemli bir adımdır. Bu durum, onun tam konuşma geliştirme potansiyeline sahip olduğunu gösterir.

Anlık ve Gecikmeli Ekolali

 Ekolalinin iki temel biçimi vardır:

• Anlık ekolali: Duyulan kelimelerin anlık olarak tekrar edilmesidir.
• Gecikmeli ekolali: Daha önce duyulmuş kelimelerin saatler, günler hatta aylar sonra yeniden söylenmesidir.

 Ekolali Otizmli Bireyleri Nasıl Etkiler?

Ekolali, tipik gelişim gösteren çocuklarda konuşma sürecinin doğal bir parçasıdır. Genellikle 1 yaş civarında başlar ve 2–4 yaş arasında giderek azalır. Ancak otizm söz konusu olduğunda, bu tekrar davranışı çocuk büyüdükçe de görülebilir.

Mesela bir çocuğa “Oyun oynamak ister misin?” diye sorulduğunda “Oyun oynamak”,

ardından “Kitap okumak ister misin?” denildiğinde “Kitap okumak” yanıtını verebilir. Yani soruya kendi kelimeleriyle cevap vermek yerine, duyduğu ifadeyi tekrar ederek iletişim kurar.

Otizmde ekolali oldukça yaygındır. Zamanla çocukların dil becerileri geliştikçe birebir tekrarlar azalır, bunun yerine sözcüklerde ya da ifadelerde küçük değişiklikler yaparak kullanmaya başlarlar. Bu durum, otizmli çocukların tipik gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha fazla ekolaliye başvurabileceğini gösterir.

Araştırmalar, ekolalinin otizmde sadece bir alışkanlık olmadığını, aynı zamanda çocukların tipik konuşma becerileri oluşmadan önce kendilerini ifade edebilmelerini sağlayan bir araç olduğunu vurguluyor.

Bazen çocuklar, kelimelerin anlamını tam olarak bilmeseler de duydukları bağlamdan öğrendikleri ifadelerle iletişim kurabilir. Örneğin, acıktıklarında daha önce sıkça işittikleri “Yemek hazır” sözünü söyleyebilir ya da oyun bittiğinde çevrelerinden duydukları “Hadi

toparlayalım” ifadesini tekrarlayabilirler. Ekolalinin iletişim için ne kadar güçlü bir araç olduğunu gösterir. Doğru ve çocuğa özel bir yaklaşımla ekolali, iletişimi güçlendirebilir.

Ekolaliye Nasıl Yaklaşılır?

 Ekolali ile konuşan her çocuk için aynı yöntemi uygulamak mümkün değildir. Çünkü bu davranış, her çocukta farklı bir ihtiyacı karşılıyor olabilir.

Bu nedenle ilk adım, çocuğun neden tekrara başvurduğunu anlamaktır. Kimi çocuk doğru kelimeleri bilmediği için çevresinden duyduklarını yineleyebilir; kimisi de kendini rahatlatmak için sevdiği film repliklerine başvurabilir. Bu iki durumda izlenecek yollar doğal olarak birbirinden farklı olacaktır.

Dolayısıyla sürecin bir dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilmesi çok önemlidir.

Terapist, tekrarların ardındaki amacı belirleyerek çocuğa en uygun iletişim yollarını öğretebilir. Bu süreçte ekolali, çocuğun iletişime açılan bir kapısı olarak değerlendirilir ve terapi ya da evde uygulanabilecek yöntemlerle hem bu doğal iletişim çabası desteklenir hem de daha işlevsel dil becerilerinin gelişmesine katkı sağlanır.

Ekolali Dil Becerilerinin Zayıf Olmasından Kaynaklandığında…

 Bazı çocukların ekolaliye başvurmasının temel nedenlerinden biri, henüz ihtiyaç duydukları dil becerilerine tam olarak sahip olmamalarıdır. Çocuk büyüdükçe bu tekrarların devam etmesi, ek dil desteğine ihtiyaç duyulduğuna işaret ediyor olabilir.

Bu noktada hedef, doğrudan ekolaliyi ortadan kaldırmak değil, çocuğun eksik olan dil becerilerini desteklemek olmalıdır. Terapist, hangi alanlarda yetersizlik olduğunu belirler ve o beceriler üzerine çalışır.

• Eğer çocuk kendini ifade edecek kadar kelime bilmiyorsa, önce kelime hazinesi zenginleştirilir.
• Sorulara yanıt vermekte zorlanıyorsa, soru-cevap becerileri üzerinde çalışılır.
• Eğer rahatlamak için tekrar ediyorsa, bunu destekleyen yöntemler tercih edilir.

Kısacası, hangi alanda eksiklik varsa o noktaya odaklanılır. Dil becerileri güçlendikçe ekolali genellikle azalır. Eğer tekrarlar devam ederse, diğer beceriler yerleştikten sonra daha hedefe yönelik çalışmalar yapılabilir.

 Tekrarın Ardındaki Mesajı Duymak

 Ekolali, ilk bakışta sadece sözcüklerin yinelenmesi gibi görünebilir. Oysa otizmli çocuklar için bu tekrarlar, çoğu zaman iletişime açılan bir kapı, duygularını düzenleme yolu ya da öğrenmenin bir aracı olabilir.

Ebeveynler ve uzmanlar için önemli olan, çocuğun tekrarlarının ardındaki amacı fark edebilmektir. Ekolali, kimi zaman onay, kimi zaman bir çağrı, kimi zaman da güven arayışıdır. Bu nedenle ekolaliyi yalnızca bir “sorun” olarak değil, çocuğun kendini ifade etme çabasının bir işareti olarak görmek gerekir.

Doğru destekle, ekolali zaman içinde çocuğun kendi kelimelerine ve daha bağımsız bir iletişime dönüşebilir. Önemli olan, bu süreçte sabırlı olmak, çocuğu dikkatle gözlemlemek ve ihtiyacına uygun yöntemlerle yanında olmaktır.