ÇİŞLİ VE KAKALI BİR KONU: TUVALET EĞİTİMİNE GİRİŞ
ÇİŞLİ VE KAKALI BİR KONU: TUVALET
EĞİTİMİNE GİRİŞ
Tuvalet eğitimi hakkında en fazla merak edilenleri ve tuvalet eğitimi sürecinde dikkat edilmesi gereken noktaları ABA Program Koordinatörü, Aile Danışmanı/Psikolog Elif Sanal Çalık yazdı.
Ne zaman bir canlı yayına katılsam veya çocukların eğitimi hakkında bir canlı yayın izliyor olsam tuvalet eğitimiyle ilgili soruların gelmesi de kaçınılmaz oluyor. Söz konusu tuvalet eğitimi olunca, tipik gelişim gösteren birey veya özel gereksinimli birey diye ayırım yapmaksızın gelen sorular da benzerlik taşıyor.
Çocuğumun Tuvalet Eğitimine Hazır Olup Olmadığını Nereden Anlayabilirim?
Çocuğun tuvalet eğitimine hazır olduğunu gösteren birçok işaret olsa da en temel-yani olmazsa olmaz- işaretlerden birisi kirlenen bezinden rahatsız olmasıdır. Bu işaret çok önemlidir çünkü bir şeyden kurtulmak istemeniz için ondan rahatsızlık duymanız gerekir. Diğer bir ifadeyle tuvalet eğitimine başlamanız için çocuğun kirlenen bezinden kurtulmak istemesi gerekir. Çocuk kirli bezden kurtulmaya çalışırken de bize bazı ipuçları verir. O sebeple tuvalet eğitim süreci öncesinde çocuğu yeterince gözlemlediğinizden emin olmanız eğitime başlamadan önce üzerini çizmeniz gereken ilk noktalardan biridir. Peki, çocuğunuz kirli bezinden kurtulmaya çalıştığını size nasıl belli eder?
Sözel iletişim becerisi olsun veya olmasın bezinden kurtulmaya çalışan çocuk bunu bir şekilde belli eder: Bezinin değiştirilmesini sözel olarak talep edebilir, konuşamıyorsa size yeni bir bez getirebilir, elinizden tutup bezini değiştirdiğiniz alana doğru sizi yönlendirebilir, kirli bezini çekiştirebilir veya çıkarabilir ya da bezi kirli olduğundan hareket edemez örneğin oturamaz duruma gelebilir. Bunlardan birinin ya da birkaçının olması çocuğun bezinden rahatsız olduğunun net bir işaretidir.
Çocuğun tuvalet eğitimine hazır olduğunu gösteren temel işaretlerden bir diğeri de sabahları bezi kuru bir şekilde kalkmasıdır. Diğer bir ifadeyle gece boyunca kuru kalmasıdır. Peki, bu iki durumda çocuğunuzda yoksa tuvalet eğitimine başlamak mümkün değil midir? Mümkündür. Ancak yukarıda anlatılan iki durumun olması tuvalet eğitimini çok kolaylaştırır. Şimdi biraz da bu durumların dışında hangi işaretlerin tuvalet eğitimine başlamak için sebep olabileceğini konuşalım.
Çocuğun birkaç saat kuru kalması: Gün içerisinde bezinin 1-2 saat kuru kalması çocuğun çişini tutabildiğinin yani fizyolojik açıdan hazır olduğunun bir belirtisidir. Eğer 4 yaşından büyük olup 1-2 saat bile altı temiz kalamıyorsa tuvalet eğitimine başlamadan önce bir sağlık uzmanına çocuğu muayene ettirmek faydalı olabilir.
Çocuğun hayatında önemli bir değişiklik olmaması: Tuvalet eğitim süreci hem çocuk hem de aile için yeterince stres içermektedir. Bu süreçte çocukta ve ailede strese sebep olacak başka değişiklikler meydana gelmemelidir. Başka bir ifadeyle, tuvalet eğitimine başlandığında aynı anda çocuğun yaşadığı başka bir sorunla da çalışılmamalıdır. Tuvalet eğitimine başlandığında aynı zamanda oda ayırma, çocuğun beslenme sorunu vb. durumları hep birlikte çalışmak çocuk ve aile bireyleri üzerinde gereksiz stres yaratarak sürecin olumsuz sonuçlanmasına yol açabilir. O sebeple aile çocuğun gelişim yaşını da göz önünde bulundurarak sorunlar arasında öncelik sırası yapmalı ve hangi beceriyi ilk olarak çalışacağına karar vermelidir.
Duygusal açıdan hazır olmak: Çocuğun hazır oluşu ne kadar önemli bir noktaysa ailenin hazır oluşu da o kadar önemlidir. Tuvalet eğitim süreci her çocuğa göre farklılık göstermektedir. Birkaç gün içinde bezinden kurtulan çocuk olabildiği gibi eğitim süreci birkaç haftayı bulan çocuk da olmaktadır. Bu sebeple her şeye, tüm kaza olasılıklarına karşı hazır olmak gerekir. Neticede çişli-kakalı bir konu üzerinde çalışıldığı unutulmamalıdır 🙂
Tuvalet eğitim sürecine girildikten sonra aile bireylerinin ‘yapamıyorum, olmayacak galiba, dayanamıyorum’ diyerek süreci sonlandırma isteği çocukta kafa karışıklığına yol açarak sürecin tamamen tıkanmasına veya ertelenen tuvalet eğitiminin daha zor geçmesine yol açabilir. O sebeple bezi çıkarmaya karar verdikten sonra çocukta kafa karışıklığı yaratacak kararlar almaktan kaçınılmalıdır. Bezi çıkarılan çocuğa gün içinde bez takılmamalı eğer gece kuru kalabiliyorsa- gece de bez takılmayarak istikrarlı bir tutum sergilenmelidir.
Ben hazırım. Çocuğum da hazır. Peki, nasıl başlayacağız diyorsanız aşağıdaki maddelere dikkat etmek tuvalet eğitim sürecinize ışık tutabilir:
- Çocuğunuz tuvalet eğitimi için tüm ön koşullara sahip olabilir. Siz de duygusal açıdan hazır olabilirsiniz ancak çocuğunuz tuvalete/ klozete/ lazımlığa karşı tepki göstererek oturmayı reddedebilir. Öncelikle tuvalet eğitim sürecinde lazımlık yerine klozete takılan tuvalet aparatı kullanmak hem hijyenik açıdan hem de uygulama açısından daha kolay olabilmektedir. Eğer klozet aparatı kullanılacaksa muhakkak çocuğun boyuna göre bir ayak taburesi de kullanılmalıdır. Çocuk klozette otururken ayakları bir zemine (tabureye) dokunmalı yani tıpkı bir sandalyede oturuyor gibi konforlu oturmalıdır. Ayakları havada kalan bir çocuk için klozet ürkütücü olabilir ve oturma reddine yol açabilir. Sonuç olarak fiziksel olarak çocuğun korkmasına sebep olacak hiçbir durum olmamalıdır. Özel gereksinimli bireylerde lazımlık kullanarak eğitime başlamak çoğunlukla klozete geçişi de ayrıca çalışmayı gerektirdiği için önerilmez. Sonuç olarak tuvalet aparatı kullanmak sürecin daha kısa sürede tamamlanmasını sağlayabilir. Klozete oturmayı reddeden çocukta yapılacak ilk şeylerden biri klozeti güzel bir şeyle eşlemesine yardımcı olmaktır. Örneğin, sadece klozete oturduğunda oynayabileceği bir oyuncak, inceleyebileceği bir kitap kullanmak klozete tepkisini ortadan kaldırarak klozette oturma süresini uzatmaya yardımcı olabilir. Tuvalet eğitimiyle ilgili çocuk kitaplarını birlikte okumak da klozete karşı tepkiyi azaltan önemli tekniklerden biridir. Sonuç olarak klozete oturtmayı başardık. Peki, bu oturma süresi ne kadar olacak? Çocuğun klozete oturması kadar ne kadar süre oturduğu da çok önemlidir. Eğer çocuk sadece birkaç saniye klozette oturuyorsa veya en fazla 1 dakika oturup hemen kalkıyorsa çişini birkaç seferde yapmayı öğrenebilir ya da kakasını klozete yapmakta sıkıntı yaşayabilir. O sebeple çocuğun maksimum 5 dakikaya kadar klozette oturma becerisine sahip olması gerekmektedir. Bir çocuk tüm ön koşul becerilerine sahip olsa bile eğer klozete oturmaya tepkiliyse bezini çıkarmadan önce klozette oturma becerisi öncelikli olarak çalışılmalıdır. Özellikle özel gereksinimli bireylerde klozete karşı bir tepki oluşabilmektedir. Rutin ve aynılık ihtiyacından veya duyusal ihtiyaçlarından dolayı klozete oturma tepkisi doğabilmektedir. Böyle durumlarda bezi tamamen çıkarmadan önce muhakkak çocuğun klozete oturup oturmadığı kontrol edilmelidir. Eğer bir tepki söz konusuysa klozete oturma sürecinin aşamalı olarak (önce kıyafetlerle klozete oturmak, sonra yavaş yavaş kıyafetleri çıkarıp oturmak ve en son da bezi çıkarıp oturmak gibi) çalışılması planlanmalıdır.
- Klozete oturma problemi ortadan kalkınca eğitim sürecine geçilebilir. Dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri çişin klozete denk gelmesini sağlamak için çocuğun bol sıvı almasını sağlamaktır. Neticede çocuğun çişinin her geldiği an eğitim için fırsat oluşturmaktadır 🙂 O sebeple ne kadar çok deneme yapılırsa tuvalet becerisi edinimi de o kadar hızlanır.
- Çocuğun sıvı almasını sağladıktan sonra yapılacak en önemli şey sık aralıklarla (ilk birkaç gün 15 dakikada bir olabilir) çocuğu tuvalete götürmektir. Çocuğu sık sık tuvalete götürmek kazaların önüne geçerek edinim sürecini hızlandıran önemli bir noktadır. Bu süreçte kayıt tutmak çok önemlidir. Gün içerisinde kaç kez üstüne, kaç kez klozete yaptığını kaydetmek sürecin nasıl ilerlediği hakkında somut bilgiler sunarak gereksiz kaygıların önüne geçebilir veya yeni tekniklerin denenmesini zorunlu kılabilir.
Son olarak tuvalet eğitiminde yapılması ve yapılmaması gereken noktalara değinmek istiyorum:
- Öncelikle motive edici olmak çok önemlidir. Hem çocuğunuza hem de kendinize tuvalet eğitiminde motive edici bir tutum sergileyin.
- Kaza durumlarında sakinliği korumak eğitim sürecini şekillendiren önemli bir noktadır. Suçlamamak, bağırmamak, cezalandırmamak, fiziksel veya psikolojik şiddet uygulamamak sürecin sağlıklı devam etmesini sağlar.
- Kaza yaşandığında çocuğun temizliğini klozetin bulunduğu ortamda yapmak, tuvaletin sadece o alanda yapılması gereken bir şey olduğunu çocuğa öğretmede etkili olabilmektedir.
- Son olarak kararlı ve tutarlı olmak tuvalet eğitim sürecinde dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biridir.
