Uygunsuz davranışları anlamak…
Her davranışın bir işlevi var ve aslında davranış size bir şekilde bir şey söylemek istiyor… Önemli olan bunu anlamak ve analiz etmek…
Yazı: Nicky Nükte Altıkulaç
MS, BCBA, EI, (ABA Uzmanı)
Davranış Terapisi Uzmanı
Bireyin/çocuğun çevresiyle olumlu sosyal iletişim kurmasını, kendisinin ve/veya diğer kişilerin öğretim sürecini engelleyen, kendisine ve/veya başkalarına zarar veren vs. davranışlara genel olarak “uygunsuz davranışlar” diyoruz. Burada unutmamamız gereken nokta, görüntüsü ne olursa olsun, aslında her davranışın bir işlevi olduğu…
Aslında çocuk, o davranış ile kendisini ifade ediyor. Belki çocuğun iletişim repertuarı sınırlı olduğu için ancak o davranışı bulabildi ya da o davranış, diğer seçeneklerden daha çok ve daha çabuk isteğine ulaştırıyor. Özellikle iletişim becerileri sınırlı çocuklar/bireyler için problem davranışlar kaçınılmazdır.
Davranışların görüntüsü ne kadar çeşitli olursa olsun (ısırma, çığlık atma, arkadaşını itme, kötü söz söyleme, eşya fırlatma, sallanma, vurma, vs.) tüm davranışların sadece 4 işlevi vardır.
1- Kaçma (istemediği bir ortamdan, aktiviteden, kişiden kaçmak için)
2- İlgi çekme (belirli bir kişinin ilgisini üzerine toplamak için)
3- İstediği bir şeyi elde etme (çok istediği bir oyuncak, yiyecek, vs. elde etmek için)
4- Otomatik pekiştireç (sadece duyusal olarak hoşuna gittiği için)
Bu işlevlerden de göreceğimiz gibi, uygunsuz olan davranışın işlevi değil, kendisidir. Aslında hepimizin uygunsuz sayılabilecek duyguları/istekleri zaman zaman oluyor. Eminim çok sıkıldığınız bir toplantıda çığlık atmak istemişsinizdir birçoğunuz:) Fakat bizler yetişkin bireyler olarak bulunduğumuz ortamda kabul edilebilir ya da edilemez kuralların farkında olduğumuz ve bunlara değer verdiğimiz için, bu uygunsuz duygu ve isteklerimizi daha uygun bir şekle sokarak ifade ederiz. Örneğin, ortamı terk ederiz ya da bir iki uygun kelime ile öfkemizi ifade ederiz.
Özet olarak, uygunsuz davranışın bu işlevlerden hangisine hizmet ettiğini bulmak için detaylı bir işlevsel davranış analizi yapmak şarttır. Aksi takdirde el yordamı ile yapacağımız müdahalelerin davranışı değiştirme başarısının çok yüksek olmayacağı gibi, farkında olmadan istemediğimiz davranışı da kuvvetlendirebiliriz.
