YÖNERGELERİ TAKİP ETMEK YA DA ETMEMEK, İŞTE BÜTÜN MESELE BU!

Yönergeleri takip etmek özel eğitimin olmaz ise olmazlarından. Peki, nasıl takip edilmeli? ABA Program Koordinatörü BCBA ve ABA Deneyimli Özel Eğitim Uzmanı, Uygulamalı Davranış Analisti Şirin Yılmaz yazdı.

Yönergeleri Takip Etmek…

■ Çocuktan bir şey yapmasını istediğinizde ilk ya da en geç ikinci söyleyişte yönergeyi takip eder.

■ Yönergeyi kim verirse versin takip eder.  (Anne, baba, öğretmen vs. )

■ Eğer yönergeyi nasıl yerine getireceğini bilmiyorsa yardım ister.

Yönergeleri Takip Etmemek…

■ Bizi görmezden gelmek.

■ Bir yönerge verildiğinde koşarak kaçmak.

■ Yönergelere sert tepki vermek.

■ Bir şey yapması istendiğinde kendini yere atmak, hatta öfke nöbeti geçirmek.

Yönergeleri Takip Etmeme Davranışını Yanlışlıkla Teşvik Ediyor Olabilir miyiz?

■ Çocuğa bir yönerge vermek, ondan bir şey yapmasını istemek ama sonrasında takip etmemek.

– “Dediklerimi yapsan da olur yapmasan da’’ mesajı verir.

– Söylediğimde o kadar da ciddi değilim demek gibidir.

■ Yönergeleri bir çok kez  tekrarlamak

– Çocuğa sözünüzü ilk seferde dinlemesine gerek olmadığını öğretir.

– Söylediklerinizi pek çok kez tekrarlamak zorunda kaldığınızda bu sizin de sinirlenmenize sebep olabilir ve kendinizi bir inatlaşmanın içinde bulabilirsiniz.

■ Yönergeyi soru seklinde vermek.

– Oyuncaklarını  toplar mısın? Bunu masaya koyar mısın?  Her şeyi söylendiği gibi anlayan çocuklarımız aslında bir yönerge verdiğimizin farkına varamayabilirler.

– Yönergeyi soru şeklinde vererek çocuğa »Hayır» deme seçeneğini verirsiniz.

■ “Hayır” ve “Dur” gibi sözleri sıkça tekrarlamak bu sözlerin ciddiyetini ve manasını yitirmesine sebp olabilir.

■ Tehditkar cümleler kurmak

– Eğer dediğimi yapmazsan i-pad ile oynayamazsın.

– Şimdi babanı arıyorum.

– Odana gönderirim bak.

Bu tip cümleler genelde tutarlı olarak takip edilmez ve çocuk kolaylıkla bunun boş bir tehdit olduğunu anladığı için bir süre sonra dikkate almaz.

Peki, Çocuklar Neden Yönergeleri Takip Etmez?

• Kaçma sebepli olabilir. Mesela ders çalışmaktan kaçma, oyuncakları toplamaktan kaçma, istemediği bir yemeği yemekten kaçma…
• Ya da yönergeleri takip etmedikleri zaman dikkat çektiklerini fark etmişlerdir ve bu hoşlarına gidiyordur. Söz dinlemedikleri zaman sizin yönergeyi tekrarlamanız, çocuğun peşinden koşmanız, karşılıklı laf yetiştirmelerin hepsi davranışın dikkat çekme fonksiyonuna hizmet eder.

Neler Yapabiliriz?

1. Konuşmadan önce düşünün.

• Bir yönerge veriyorsanız, takip etmelisiniz. Söylediğiniz lafta kalmamalı.
• Takip edemeyeceğiniz bir yönergeyi vermeyin. Mesela, eğer çocuğunuz geç kalkmışsa ve okula gitmek için 15 dakikası kalmışsa, yatağını toplaması da 25 dakika sürüyorsa, o sabah yatağı toplamasını istemeyin. Çünkü muhtemelen okula geç kalmamak için yönergeyi takip etmeyip, yatağı toplamadan evden çıkacaksınız.

2. Pekiştirenlerinizim gözden geçirin. Bazı çocuklar başlangıçta yönergeleri takip etmenin faydalarını anlamayabilir ve ekstra pekiştirece ihtiyaç duyabilir.
3. İlk önce kolay yönergelerle başlayın.
4. Yönerge takip etmeyi öğretirken açıklık ve sabır gösterin.

• Çocuğun dikkatini çekip, motive etmeye çalışın.
• Yönergeyi basit bir dille verin.
• 5 saniye bekleyin.
• Yönergeyi tekrar verip bekleyin ( başka bir söz söylemeyin)
• Yönergeyi üçüncü ve son kez verip ipucu kullanarak çocuğun yönergeyi yerine getirmesini sağlayın (beklemeden).
• Yönergeleri çocuğun yapmaktan hoşlandığı becerilerin, aktivitelerin arasına sıkıştırın. Eğer çocuk eğleniyorsa, keyfi yerindeyse, yönergeleri takip etme olasılığı da yükselecektir.

5. Doğal, çocuğun önceden yapabildiği beceriler ile ilgili kısa surede biten, basit, takip etmesi kolay yönergelerle ise başlayın.
6. Çocuk yönergeleri takip ettikçe pekiştireç ve övgü kullanın.
7. Yavaş yavaş daha uzun, daha fazla, ve yeni önergeler ekleyin.

Yönergeler Takip Edilmediğinde Nasıl Davranmalı?

1. Çocuk yönergeyi takip edene kadar onunla kalın.
2. Yönerge takip edilmeden, çocuğun sevdiği aktivitelere ulaşmasına izin vermeyin (i-pad, TV, oyuncak vb.).
3. Negatif davranışları görmezden gelin.
4. İpucu kullanarak çocuğun yönergeyi takip etmesini sağlayın.
5. Eğer çocuğun yönergeyi takip etmesi çok uzun zaman aldıysa o zaman pekiştireç, ödül vermeyin. Ödülleri çocuk yönergeleri çabuk takip ettiği zamanlara saklayın.