YAŞAM BOYU DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU VE EŞLİK EDEN DURUMLAR
Prof. Dr. Nahit Motavalli Mukaddes’in 2015 yılında ilk baskısını yapan Yaşam Boyu Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ve Eşlik Eden Durumlar kitabı yeni baskısını gerçekleştirdi. Uzun zamandır kitabı edinmek isteyen ancak raflarda bulamayan okurlar için sevindirici bu haber üzerine Prof. Dr. Nahit Motavalli Mukaddes ile konuştuk.
Nobel Tıp Kitabevleri’den çıkan kitabınızda geniş kapsamlı bahsettiğiniz konular üzerine biraz değinmek isteriz. Günümüzde pek çok ebeveyn çocuklarında DEHB’den şüpheleniyor. Bu şüphe ile yaşamadan bir uzmana danışmak neden önemlidir?
Sırf DEHB değil, herhangi bir gelişimsel aksama veya farklılık çocuğun hayatını olumsuz etkileyebilir. Genelde ebeveynlerin gözlem veya sezgilerinde haklı noktalar vardır. Dolaysıyla bu şüpheyi her aile yaşamaz, bunu görmezden gelenler daha fazladır ancak fark eden kişiler genelde haklıdır ve mutlaka uzmana başvurmaları gerekir.
DEHB’in belirtileri nelerdir?
Dikkat süresinin özellikle zorunlu etkinliklerde yaşıtlarından kısa olması, dikkatin çabuk dağılması, unutkanlık, dalgınlık, aşırı hareketlilik, acelecilik, gürültücülük, çok konuşma, laf kesme gibi özellikler sık görülür. Bazen bu belirtilerin hepsi aynı kişide görülür bazen de sırf dikkat problemleri olur ve hareketlilik yerine ağırlık ve yavaşlık vardır, bazen de dikkat alanında sorun olmadan sırf hareketlilik söz konusudur.
Bazı anne-babalar tanı almaksızın “benim çocuğumda hiperaktivite var” diyecek kadar kesin konuşabiliyor. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu konuda ne söylemek istersiniz?
Aileler aşırı hareketli çocuklarını böyle değerlendirebilir, ancak bu tıbbi anlamda hiperaktivitenin onaylanmış bir tanı olduğu anlamına gelmiyor.
DEHB’nin yaramazlık, tembellik, uyuşukluk, sorumsuzluktan farkı nedir?
Aslında bahsettiğiniz bu belirtiler sürekli bir bireyde varsa ve hayatını olumsuz etkiliyorsa mutlaka DEHB’yi ciddi olarak değerlendirmek gerekir. Zira bu bireylerin bir kısmı yıllarca tanı almadan bu etiketlerle yaşar ve çok kayıpları olur.
Erken yaşta tedavi edilmeyen dikkat eksikliği hayatı nasıl etkiler?
Genel olarak pek çok açıdan hayatları olumsuz ilerler. Akademik başarı kendi zekasının altında olur. Davranış denetiminde zorluğu olabilir ve bu sebeple dış dünyadan çok olumsuz mesaj alır. Kuralları öğrenmesi veya uygulaması zor olduğu için daha çocukluktan itibaren kurallı oyunlarda yaşıtlarıyla ilişkide çatışma ve istenmeyen kişi olabilir. Hayatını yönetememe, sorumluluk üstlenmede zorlukları söz konusu olabilir. Kısaca hem akademik hem duygusal hem de ilişkisel olarak uygun biçimde psikiyatrik takibi ve tedavisinin olmaması hayat kalitesini olumsuz etkiler.
DEHB her çocukta mutlaka akademik başarısızlığa neden olur mu?
Çok üst düzey zekası olan DEHB’li çocuklar ilk okul yıllarında ders çalışmadan gayet başarılı olabilirler ancak okul yükü artmaya başladığı yıllarda bu çocuklarda mevcut potansiyellerinin altında başarı gösterirler. Normal zekalı veya sınır zihinsel becerisi olanlarda bu başarısızlıklar ilkokul yıllarında kendini gösterir.
DEHB’de erken tanı almak önemli midir? Bu anlamda kırmızı bayrak uyarıları var mıdır?
Her yaşa özgü dikkat için birtakım önemli veriler var. Bu çocuklar bire bir etkileşimle ders dinleyebilir ve takip edebilir ama toplulukta dikkatlerinin dağılması, kendi başına ödev yapamama, özellikle yeni ortamlarda daha çok hareketlenip dağılmaları önemli belirtilerdir. Ancak burada genel hayat kalitesi ve bireyin yürütücü işlevlerinin bir psikiyatr tarafından değerlendirilerek karar verilmesi 3-4 belirti varlığına dayalı karar verilmesinden daha önemlidir.
Bebeklikte ve erken çocuklukta DEHB belirtileri nelerdir?
Bazen bebeklikte hiçbir belirti olmayabilir ve daha geç yaşta (ilkokul-ortaokul) başlayabilir. Bazen de o zamandan itibaren bunlar zor bebeklerdir, hırçınlık, gerginlik uyku sorunları, oyun çağında aşırı hareketlilik, riskli davranışlar, tutturma, hiçbir oyuna uzun sürdürememe görülebilir.
Pek çok psikiyatrik sorunu aynı anda olan bireylerde DEHB ayırıcı tanısı nasıl yapılır?
DEHB genelde kronik sorundur, diğer psikiyatrik sorunlarda bu düzeyde kronisite yoktur. Ayrıca bunu ayırt emek için psikiyatr olmak gerekir.
DEHB’li bireylerde beyin işleyişi ve yapısı farklı mıdır?
Evet, yapılan çalışmalar özellikle DEHB’lilerin çocuklukta beyin yapısı farklılığı ve bütün yaşlar için beyindeki işlevlerinde de normal gelişen bireylerden farklı olduklarını bildirmiştir.
Röportaj: Rana Zeynep Çömlekçi
