TÜRK UZMANIN YOLCULUĞU İLE MOĞOLİSTAN’DA ÖZEL EĞİTİMİN DEĞİŞEN YENİ YÜZÜ

2022’de Moğol bir annenin otizmli oğlu için başlattığı arayış, Moğolistan’da özel eğitimin dönüşümüne öncülük etti. Algı Özel Eğitim Kurumsal Danışmanlık Direktörü, Kurul Onaylı Davranış Analisti (BCBA) Başak Topçuoğlu danışmanlık sürecinde, UDA temelli eğitimlerle büyüyen Moğolistanlı ekip, çocuklar ve aileler için yeni bir kapı açıyor.

Moğolistan’a doğru özel eğitim yolculuğunuz nasıl başladı?

Moğolistan süreci 2022’nin Aralık ayında orada yaşayan Moğol bir anne (Oyunchimeg Ganbaatar) ve otizmli oğlunun özel eğitim arayışı ile başladı.

Hangi kurum ile çalışıyorsunuz? Sizinle çalışmayı tercih etmelerinin özel bir nedeni var mıydı?  Size nasıl ulaşmışlar?

Oyunchimeg Hanım hem kendi oğlu hem de Ulanbatur’da yaşayan farklı gelişime sahip çocuğu olan diğer aileler için kaliteli bir eğitim arayışında idi. Hem Türkiye’de kısa süreyle oğlu için aldığı özel eğitim hizmetleri hem de kendi yaptığı araştırmalar sonrasında Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) yani günümüzde daha yaygın bilinen İngilizce kısaltması ABA’nın en doğru kaynak olduğuna kanaat getirmiş. Araştırmalarını bu yönde sıklaştırmış ve Algı ABA Terapi ve Çocuk Gelişim Merkezi ile iletişime geçmiş. Asah Gerel Bayasal adı ile bir kurum açtığını ve eğitimciler işe aldığını; bu eğitimcilerin ve kendisinin de dahil olduğu 7 kişilik bir ekibin UDA hakkında temel bir eğitime ihtiyaç duyduklarını ifade etti.

Ben de Algı Özel Eğitim Kurumları’nın Kurumsal Danışmanlık Direktörü rolüyle hemen çalışmalara başladım.

Moğolistan’a gitmeden önce çekinceleriniz var mıydı? Karşılaşmayı bekledikleriniz nelerdi? Neler ile karşılaştınız?

Moğolistan’a gitmeden evvel ne ile karşılaşacağıma dair en ufak bir fikrim yoktu açıkçası. Biraz dil bariyeri, biraz da uzak mesafeler nedeniyle Asah Gerel Bayasal’ın nasıl bir yapıda işlev gösterdiğine bilgim yoktu.

Şubat 2023’teki ilk ziyaretimde kurumun büyük bir plaza dairesinde konumlandığını, materyallerin Türkiye’den satın alındığını ancak işleyen bir sistemin henüz aktif olmadığını gözlemledim. Bir aylık ziyaretim esnasında; öğrencilerle öğretmenlerin çalışacakların masa-sandalyelerin boyutlarından hangi pozisyonda yerleştirilmesi gerektiğine, türlü oyuncaklardan, duyusal materyallere, öğrenci dosyalarının formatından öğretmenlerin çalışma alanlarına kadar her şeyi birlikte tasarladık.

 2024’de kaçıncı kez gitmiş oldunuz?

Ağustos 2024’teki son ziyaretim ile birlikte Moğolistan’a 3. kez gitmiş oldum.

 Orada çalıştığınız ekip ve verdiğiniz eğitimin kapsamından kısaca bahseder misiniz?

Çalışan ekip geçtiğimiz 2 yıl içinde 3 koordinatör 10 terapistten oluşan büyük bir ekibe evrildi. Eğitim alt yapısı her öğretmende farklılık gösteriyor; psikoloji, çocuk gelişimi, özel gelişim, öğretmenlik, sosyal hizmetler gibi pek çok farklı alandan mezun uzmanlar mevcut. Hepsinin ortak noktası ABA’nın A’sını bile bilmiyor oluşları tabii. Davranışsal Beceri Öğretimi dediğimiz bir yapıyı takip ediyoruz kısaca. Kökeni yine UDA yaklaşımına dayanan Behavioral Skills Training 4 temel aşamadan oluşur. Yönerge, model olma, uygulama (prova), geri bildirim. İlk aşamada terapistlere teorik bilgiler verilir. İkinci aşamada verilen bu teorik bilgilerin uygulamadaki karşılığı uzman eğitici tarafından model olunur. Üçüncü aşamada terapistlerin model olunan bu uygulamaları kendi aralarında prova etmeleri beklenir. Dördüncü aşamada ise öğrenciler ile birebir çalışmalar esnasında terapistlere olumlu ve düzeltici geri bildirimler sunularak mesleki yeterlilikleri artırılması hedeflenir.

Kurumda görev alan öğretmenler / terapistler nasıl bir eğitimden geçmiş oluyorlar?

Terapist eğitimleri online teorik eğitimler ile başladı. UDA’nın uygulamadaki gerekliliklerini tüm detaylarıyla öğrettim. Ardından VB-MAPP (Sözel Davranış Aşamaları Değerlendirme ve Yerleştirme Programı) içeriğini ve bu içerikten yararlanarak program yazmayı öğrendi ekip. VB-MAPP aracını kullanarak öğrencilerin ilk değerlendirmesini yapmayı, değerlendirmeden yola çıkarak Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) oluşturmayı, veri formu tutmayı, verileri kümülatif grafiğe dökmeyi ve grafikleri okuyabilmeyi sıfırdan öğrendi hepsi.

Danışmanlık verdiğiniz kurumda ne gibi eğitimler veriyorsunuz?

Özel eğitim süreci çok kapsamlı çok yönlü bir süreç. Ahtapot gibi olmayı gerektiriyor; yeri geldiğinde doktor gibi fizyolojik süreçlerin takibini, yeri geldiğinde ergoterapist gibi duyusal kökenleri anlamayı, yeri geldiğinde psikiyatrist gibi psikotrop ilaçların öğrencideki etkilerini, yeri geldiğinde DKT uzmanı gibi ağız yapısını anlamayı, liste uzar gider. Dediklerim yanlış anlaşılmasın, uzmanlığı olmayan bir alanda at koşturmak değil ama bu alanların çocuktaki yansımalarını doğru okuyup aileyi gerekli uzmanlara yönlendirmektir kastım. Ama bu uzmanlıkların büyük kısmı maalesef Moğolistan’da mevcut değil. Kurumsal danışmanlıkta bu eksikle başa çıkmanın yollarının anlatmaya çalışıyorum. Uluslararası alan yazından faydalanarak nasıl bilgi edinebilirler, hangi kaynaklardan doğru bilgilere ulaşabilirler bunları paylaşıyorum.

Tabi bunlara ek olarak devamlı sistem iyileştirmesi yapıyoruz. Her ziyarette terapistlerin doldurabileceği bilgi kovası belli. Sistemde belli taşlar yerine oturdukça yeni eklemeler yapıyorum. Bu ziyaret özellikle Uygulamalı Aile Eğitimi ve Problem Davranışla müdahale açısından kritik idi. Büyük kazanımlar sağladıklarını düşünüyorum.

Eğitimler sırasında dil bariyerini nasıl aşıyorsunuz?

Türkçe-Moğolca simultane çeviri yapan bir uzman ile çalışıyoruz. Üç ziyarette de kendisi eşlik ettiği için artık terminolojiye de hakim oldu. Süreç kolaylaştı böylece.

Aileler özel eğitim konusunda ne kadar bilinçli ve bilgili?

Bakım-eğitim kurumlarına çocuklarını gönderen aileler geldi zaman zaman. Ancak orada sistem istenen kalitede değil anladığım kadarıyla. Özel eğitimin “önleme, iyileştirme, ödünleme” amaçlarına uygun adımlar henüz atılmamış durumda. Haliyle ailenin de doğru bilgiye ulaşması zorlaşıyor. Çocuklarının tanılama ve eğitsel süreçleri bireysel çabalarına dayanıyor.

 Orada iletişime geçtiğiniz anneler çocukları ile ilgili en çok neleri merak ediyorlar? Çocuğu otizmli olan Moğol anneler ve Türk anneler arasında nasıl benzerlikler ve farklılıklar var?

Ailelerin en çok sordukları maalesef bilimsel dayanağı olmayan uygulamalar. Dilimiz döndüğünce günümüzde bilimsel dayanaklı uygulamalar okunun gösterdiği yöne doğru yönlendirmeye çalışıyoruz aileleri. İkinci sırada ise o büyük kelime “otizm” ve “otizmin seviyesi” akıllarda olan sorulardan. Burada ailelerin de anlayabileceği şekilde otizmin yapısını ve tanılama süreçlerini, bizim kurumdaki amaçlarımızın tanılama değil eğitsel değerlendirmeden yöne olduğunu ifade ediyoruz. Bu iki başlık altında toplanan sorular Türkiye ile neredeyse birebir aynı.