AYRIMCILIK VE AKRAN ZORBALIĞI 

Okullarda engelli çocuklara yönelik ayrımcılığı, akran zorbalığını ve şiddeti önlemek için ebeveynler ve öğretmenler neler yapabilir? Engelli bireylerle doğru iletişim danışmanı Adem Kuyumcu bu konuda önemli tavsiyelerde bulundu.

Adem Kuyumcu Danışman – Eğitmen – Yazar – Savunucu

Okullarda ve sosyal alanlarda engelli çocuklar ve zihnen farklı gelişen çocuklar akran zorbalığı ve akran şiddetine daha çok maruz kalırlar. Akranlar arasında adaletsizliği önlemek için tipik gelişim gösteren çocukların anne, baba, ebeveynleri ile öğretmen – okul yöneticilerinin atması gereken adımlar ve alması gereken tedbirler vardır. Engelli ve farklı zihinsel gelişim gösteren çocuklar ile tipik gelişim gösteren çocukların arasındaki doğru iletişimi sağlamak için tipik gelişen çocuklara bedenen farklı görünen, farklı zihne sahip akranlarının durumunu doğru şekilde anlatmak gerekiyor. Çocuklar kendilerinden farklı görünen, farklı davranan akranlarının durumunu merak eder, öğrenmek ister ve bunun için de soru sorarlar.

“Öyle yaratıldı, öyle doğdu” demek yetmez.

Öncelikle tipik gelişen çocuklara, ENGELLİ kelimesinin ne olduğunu somut ve gerçekçi bir şekilde açıklayın. Engellilik bireyin bedensel veya zihinsel farklılığı nedeniyle toplumun dışında kalması değil, toplumu oluşturan kişilerin yarattığı engeller nedeniyle hayata eşit katılamamasıdır. Uygun ortamlar hazırlanırsa engelli bireylerde birçok şeyi yapabilirler. Anlatırken engelliliğin korkunç, kötü ve acınası bir durum olduğunu hissettirirseniz yanlış bilgi vermiş olursunuz. En çok dikkat etmemiz gereken konu, engelliliğin veya farklı gelişimin bir sorun, ceza ya da kötü bir durum olmadığını, engelli bireylerin yaşam hakkına saygılı olmak gerektiğini ve acıyarak yaklaşmanın yanlış olduğunu vurgulamaktır. Açıklama yaparken; “Arkadaşının gözleri doğuştan veya sonradan yaşadığı bir sebeple görmüyor”, “yürümesini sağlayacak kaslar ve kemik yapısı seninki gibi işlev görmüyor”, “işitme konusunda kulağında doğuştan gelen veya sonradan oluşan bir sorun nedeniyle senin gibi duymuyor”, “beynindeki bazı farklı gelişimler nedeniyle senin gibi düşünmüyor”, “farklı düşünüp hareket ediyor” diyebilirsiniz. Kullanılan bir protez ya da yardımcı cihaz varsa bunu da açıklamak doğru olacaktır.

Çocuklar engelli bireyler için daha çok şunları merak ederler;

Neden böyle? Bu soruya “fiziksel olarak engelli olan uzvu gelişemedi, zihinsel olarak farklı gelişiyor,diğer uzuvlarında sorun yok” diyebilirsiniz.

Ne kadar yaşayacak? Bu soruya “insanların ne zaman öleceklerini bilemeyiz. Tıp hekimleri insanların hayatlarını sağlıklı ve uzun yaşamaları için sürekli çalışıyorlar, arkadaşın için bir çözüm varsa mutlaka bulacaklardır” diyebilirsiniz.

Görebilecek mi? Duyabilecek mi? Yürüyebilecek mi? Normal düşünebilecek mi? “Tıp hekimleri uğraşıyordur ancak biz arkadaşının durumunu olduğu gibi kabul ederek, engelli olarak kendisi ile neler yapabiliriz, nasıl daha mutlu anlar geçirebiliriz, yaşamına nasıl katkı sağlayabiliriz, ona odaklanalım” demek doğru olacaktır.

Açıklama yaparken şunları söyleyebilirsiniz;

• Engellilik doğuştan ya da sonradan oluşan bir durumdur. Herkesin başına gelebilir. Normal karşılanması gereken durumdur. Bir yaşam tarzıdır. Engelli yaşamı bir kültürdür. Engelli bireyler de bizler gibi sağlık sorunları yaşayabilirler ancak engelli olmak hastalıklı olmak değildir.
• Fiziksel ya da zihinsel olarak farklı olan insanlar imkanların oluşturulması halinde birçok şeyi başarabilirler. Görüntüsünden dolayı kimseyi yargılamamalıyız.
• Engellilik vücutta bir uzvun çalışmaması da olabilir. Ancak bu durum diğer uzuvların çalışmasına engel değildir. Ortopedik, görme ve işitme engelli bireylerin genel olarak zihinsel engelleri yoktur.
• Tipik gelişen çocuklara konuyu anlatırken sürekli farklılıklardan bahsetmek yerine ortak yönlerini öne çıkartın. Engelli bireylerle ortak yapabilecekleri şeyleri anlatın. Basketbol oynamak, masa tenisi oynamak, ders çalışmak, gezmek v.s…
• Çocuklar engellilere ve yaşlılara yardım etmeyi severler. Engelli birine yardım etmeden önce mutlaka “yardım ister misiniz?” diye sorması gerektiğini anlatın. İkinci olarak da yardım etmek için nasıl yardım edebileceğini yardım isteyenden öğrenmesi gerektiğini vurgulayın.
• Çocuklar engelli biriyle aynı ortamda olduğunda, merak ettiği şeyleri engellinin kendisine sorabileceğini söyleyerek yönlendirin.
• Engelli birey, kendisi anlatamıyorsa yanındaki yakınının anlatmasını sağlayınız. Ancak bu anlatımda acındırıcı bir üslup olursa yakınını uyarınız.
• Engelli ve farklı gelişen çocuklara yapamayacakları şeyleri yapmaları için zorlamamalarını, yapamadıklarında da alay etmemelerini, gülmemelerini söyleyin.
• Engelli birine selam verirken herhangi bir akranına nasıl selam veriyorsa öyle selam vermesini söyleyin. İsmiyle hitap etmesini gerektiğini öğretiniz.
• Engellilere “geçmiş olsun” demenin yanlış olduğunu söyleyin. Engelli bireylerin de evlenebileceği ve çocuk sahibi olabileceğinin normal olduğunu anlatın.

Siz öğrenin ve evde eğitin, okulundan da tüm çocuklara öğretmelerini talep edin! Çocuklar anne ve babalarını taklit eder, ebeveynler olarak iyi örnek olduğunuzdan emin olun! Engellilik konusunda anne, baba ve ebeveynlerin kullandığı iletişim dilinin doğru olması çok önemlidir. Çocuklar sizin kullandığınız dili kullanırlar. Ebeveynler engellilik konusunda aşağılayıcı, hakaret anlamı taşıyan “kör müsün”, “sağır mısın”, “özürlü müsün”, “spastik misin”, “sakat mısın”gibi kelimeleri kullanırsa çocuklar da bunu kullanırlar.

Bu kelimeleri çevresinden de duyabilir. Bu kelimeleri kullanırsa, tepkinizi gösterin. İnsanları fiziksel görüntüleri ve yaşam tarzları nedeniyle rencide etmenin ve başkalarına karşı saygısızca konuşmanın yanlış olduğunu açıkça belirtin. Engeli olan birini taklit etmenin ayıp ve kabalık olduğunu anlatın. Bunu yapan başka çocuklar varsa taklite gülmenin yanlış olduğunu belirtin. Çocuğunuzun okulundan engellilerle doğru iletişim ve birlikte aktiviteler konusunda bilgilendirici yayın ya da eğitimi yapmasını isteyiniz.

Bu yayındaki bilgilerin acıma kökenli değil eşit yaşam hakkına saygı kökenli olduğunu kontrol ediniz!

Teşvik edin!

Çocuğunuzun engelli akranlarını doğum günü partisine çağırmasını teşvik edin.

Partiye gelebilmesi için ailesi ile görüşün.

Çocuğunuza engelli akranları ile parkta oynamasını teşvik edin.

Engelli akranları ile geçirdiği kaliteli vakit için onu ödüllendirin.

Çocuklara farklılıklarla birlikte yaşamın gelecekte hem kişisel gelişimine hem de sosyal hayatına, saygınlığına olumlu etkiler yapacağını anlatın.

Unutmayınız, çocuklar farklılıklarla birlikte büyürse daha güzel bir dünyada yaşıyor oluruz.

Hayat farklılıklarla birlikte yaşayınca güzeldir.