SIK RASTLANAN KULAK BURUN BOĞAZ HASTALIKLARI

Kulak burun boğaz hastalıkları bazen kendini yüksek ateş ile belli etse de bazen de sessiz seyir izleyebiliyor. Bu durumda hastalıkları erken fark etmek için ipuçlarını nasıl okumamız gerektiğini Prof. Dr. Murat Topak’a sorduk.

Gözlemlerinizle özel çocuklarda sık rastlanan kulak burun boğaz hastalıkları neler oluyor?

Çocuklarda sık gözlemlediğimiz ve ailelerin fark etmediği grupta ilk başta genellikle sessiz seyreden kulak nezleleri geliyor. Sessiz seyrettiği için konuşmada ve anadilin gelişiminde gecikmeye yol açabiliyor.

Aileler bunu nasıl fark edebilir?

Çocuk televizyonun sesini biraz yüksek sesle dinlemeye çalışır, annesi babası seslendiği zaman duymaz. O nedenle bir kulak burun boğaz uzmanının değerlendirmesinde ve gerekirse işitme testi yapılmasında fayda vardır.

Otizmli çocuklarda saptanamamış bir işitme sorunu yüzünden konuşmama sorunu olabiliyor mu? Böyle bir risk var mıdır?

Öyle bir şüphe duyulması halinde çocuk ile ilgilenen uzman arkadaşlarımız bize yönlendiriyorlar. Biz de genel kulak burun boğaz muayenesini yapıyoruz. Bir patoloji bulursak tedavisine başlıyoruz. Bazen de dışarıdan her şey normal görüldüğü halde yine de bir işitme kaybı şüphesi varsa, elimizde o zaman objektif testler dediğimiz testlerle işitme sistemi çalışıyor mu çalışmıyor mu, bir hasar var mı, her şey normal mi onu değerlendirmeye alıyoruz.

Nasıl testler bunlar biraz bilgi verebilir misiniz?

Otoakustik Emisyon (OAE) isimli detaylı işitme değerlendirme testimiz var mesela. Bu nispeten daha basit, çocuğu uyutmadan yaptığımız bir testtir. Bu testle iç kulak fonksiyonları normal mi, değil mi onu anlamaya çalışıyoruz. Bunun dışında yine şüphelerimiz devam ederse o zaman da işitsel beyinsapı odyometrisi dediğimiz bir testle işitme sisteminin normal çalışıp çalışmadığını kontrol edebiliyoruz.

Bir de geniz eti meselesi var. Geniz eti çocukların gelişimini sekteye uğratıyor mu?

Geniz eti çocuklarda sık gördüğümüz bir durum. Normalde her çocukta olan bir şeydir. Boğazın girişinde lenfoid dokular vardır. Bunlardan bir kısmı herkesin bildiği ön kısımdaki bademciklerdir. Onun dışında boğazın arkasında lenfoid dokular vardır. Bir de bizim fizik muayenede göremediğimiz burnun tam arkasında, yumuşak damak üzerinde yine bir lenf dokusu olan adenoid dokular vardır. Adenoid dokuların büyük olması, yani geniz etinin büyüklüğü klinik olarak bazı sorunlara yol açar. Bunlardan biri  biraz önce  söz ettiğimiz kulak nezlesidir. Geniz etinin büyük olması  ayrıca  sık enfekte olması  östaki borusunun çalışmasını bozarak  ortakulak boşluğunda bir hastalık meydana getirebilir. Bunun dışında geniz etinin büyük olması çocuklarda çene gelişiminde bozulmaya da yol açabilir. Geniz eti büyüklüğü ağızdan nefes almak zorunda da bıraktığı için çocukta  çeşitli sorunlara yol açar. Bunlardan biri yüzün ve çenenin gelişim bozukluğudur. Onun dışında çocukların derslerde konsantre olamamasına ve buna bağlı okul başarısızlığına, daha ileriki dönemlerinde de akciğer ve kalp hastalıklarına yol açabilir.

Geniz eti ile beraber ders başarısının düşme nedeni nedir?

İnsan için fizyolojik olarak burun solumu esastır. Ağız yoluyla nefes alma fonksiyonunda burnun havayı temizleme fonksiyonu bozuluyor. O zaman kuru hava direkt olarak boğaza geçiyor ve oradan da akciğerlere nefes borusuna geçiyor. Bu da ilerleyen zamanlarda bir tahrişe, kronik akciğer hastalıklarına ya da kalpte büyümeye yol açabiliyor.

Burun tıkanıklığı olan çocuklarda sürekli ağız solunumu konsantrasyon kaybına yol açabilir. Aynı zamanda geniz eti ile beraber kulak nezleleri de çok sık görülür. O durumda işitme kaybına yol açıyor. İşitme kaybı olduğu zaman öğretmenin anlattığı şeyler anlayamama, arkadaşları ile iletişiminde bir bozukluk ortaya çıkar. Bu nedenle de, kulak nezlesine bağlı olarak bir başarısızlık söz konusu olabilir.

Aile geniz eti olduğundan nasıl şüphelenmeli?

Geniz eti tam bunun arkasındaki bölgede lenfoid doku olduğu için onun büyüklüğünde ilk ortaya çıkan bulgu burun tıkanıklığıdır. Gece horlama, ağız açık uyuma gibi belirtileri vardır. Hasta bu şikayetlerle bize geldiğinde, biz de endoskop ya da grafi gibi çeşitli yöntemlerle geniz etinin büyüklüğünü değerlendirmeye çalışıyoruz.

Peki, çocukların ifade edemediği burundan nefes alamamanın diğer nedenleri neler olabilir?

En sık rastladığımız geniz etidir. Ama bebeklerde çocuklarda rastladığımız konjenital hastalıklar var. Bunlardan birisi doğumsal olarak burnun arkasındaki bölgenin kapalı olmasıdır. Tek taraflı veya iki taraflı kapalı olabilir. İki taraflı ise çok erken fark edilebiliyor. Onun dışında çocuklarda yine sık gördüğümüz burun mukozasını etkileyen solunum yolu enfeksiyonları ,  burundaki yabancı cisimler burun tıkanıklığına yol açabilir.

Burun içindeki yabancı cisim ne oluyor, biraz açabilir?

Çocuk gelişimi sırasında eline her geçen şeyi ağzına burnuna sokmaya çalışabilir. Gazete parçalarına, tespih, boncuk tanelerine, silgi parçalarına sık rastlıyoruz. Aile buruna yabancı cisim sokulduğunu görmez ise durum bir süre sessiz seyredebilir. Daha sonra tek taraflı sadece yabancı cismin sokulduğu tarafta bir tıkanıklığa ve iltihaba yol açabilir. Tek taraflı iltihaplı burun akıntıları, çocukları muayene eden KBB uzmanları için yabancı bir cisim olabileceğine dair de bir uyarıdır.

Burundan nefes alamamak, uyku düzensizliğine yol açabiliyor mu?

Evet, yine geniz etinin büyüklüğü ya da bademcikler buna neden olabiliyor.  Bir de uyku apnesi dediğimiz bir sendrom var. Uyku sırasında nefesin kesilmesi şeklindedir. Bunu yetişkinlerde ve çocuklarda farklı değerlendiriyoruz. Örneğin yetişkinlerde uyuma sırasında nefessiz kalma sınırı 10 saniyedir. Yetişkinlerde 10 saniyeden fazla nefes alınamadığında apne değerlendirmesinde göz önünde bulunması gereken bir kriterdir. Ama çocuklarda bu biraz daha kısa. Çocuklarda iki-üç saniye süren nefes alamama durumlarında apne tanısı koyabiliyoruz. Uyku apnesi tanısı koymak için yapılan testlerde ve belli başlı kriterler var. Ama gelen aile belli sıkıntılarla geldiyse; çocuk uyurken çok horluyor, nefessiz kalıyor, sıçrayarak uyanıyor, yatakta çok döneniyor, terliyor gibi… Biz de fiziki muayenede bademcik büyüklüğü ve geniz eti gördüysek, o durumlarda çocuklarda uyku apnesi şüphemiz artabiliyor.

Çocuklar için horlamak normal midir yoksa bu sıra dışı bir durumun göstergesi midir?

Horlamayı hiçbir zaman çok normal bir olay olarak görmüyoruz. Horlamanın nedenini her zaman araştırmamız gerekiyor. Geniz eti olmasa bile nezle hastalığı süresinde ağızdan nefes alır çocuk. O durumda da bir horlama ortaya çıkabilir. Ama bunlar geçici olur.

Otizm ya da down sendromu gibi gelişimsel farklılıkları olan özel çocuklarda daha sık görülen rahatsızlıklar neler oluyor?

Down sendromlu çocuklarda özellikle östaki fonksiyon bozukluğu sık gördüğümüz bir durum. Damaktaki kasların gelişimi yetersizliğinden kaynaklanıyor. Östaki disfonksiyon da daha sık kulak nezlesine yol açabiliyor.

O durumda neler yapılmalı tedavi süreci nasıl başlıyor?

Diyelim ki muayene sırasında bir patoloji  gördük. Başlangıçta medikal olarak tedavi etmeye çalışıyoruz. Burun açıcı tedavi ve antibiyotik kullanılabiliyor. Sonra takip ediyoruz. Eğer orta kulak boşluğundaki sıvı birikimi üç aydan fazla süre kalırsa, o zaman onu oradan boşaltmak gerekiyor. Ventilasyon tüpü uygulaması ile hem sıvıyı boşaltıyoruz hem de kulak zarına kulağın havalanmasını sağlayacak bir tüp takıyoruz. Sonra takip ediyoruz.

Son yıllarda en sık karşılaşılan kulak burun boğaz rahatsızlıkları nelerdir?

Aslında çocuklar için bu çok değişmiyor. Kulak nezlesi ve orta kulak iltihapları en sık görülenler. Türkiye’de yapılan çalışmalara göre beş yaşına kadar çocukların yüzde 80-90’ı kadarı bir kez orta kulak iltihabı geçiriyorlar.  O nedenle sık rastlanan ve bazen tehlikeli olabilen hastalıklar olarak bunlara dikkat etmek gerekiyor.  Akut Orta kulak iltihabı ağrı nedeniyle çocuğun şikayetlerinden ya da davranışlarından daha kolay anlaşılabiliyor. Kulak nezlesi ise daha sinsi ilerleyebiliyor. Çünkü kulak nezlesinde ağrı ön planda değildir. Ayrıca işitme kaybı ya da çocuğun anlatamayacağı kulakta dolgunluk yapabilir ve çocuk bu şikayetleri ifade edemezse hastalık sessiz ilerler. Fakat akut orta kulak iltihapları kulak ağrısı, ateş, işitme kaybı ile ortaya çıkar. Genellikle bu durum üst solunum yolları enfeksiyonları sırasında ortaya çıkıyor. Ailelerin üst solunum yolu enfeksiyonları sırasında bu konuda alarmda olması lazım. Çocukta nezle, burun tıkanıklığı varsa ve iki-üç gün sonra kulağında bir şey hissederse takip edilmesi önemli. Ağrı tarif ederse muhtemelen orta kulak iltihabı gelişiyor anlamına gelir. Kendini ifade edemeyen gruptaki çocuklar ise huzursuzluk, her zamanki halinden farklı bir şekilde huysuzluk ve kulağını çekiştirme şeklinde kendilerini ifade edebilirler.