KANADA’DA ABA UYGULAMALARI

22-23 Eylül 2018’de düzenlenecek olan 1. Uluslararası Uygulamalı Davranış Analizi Konferansı Türkiye’nin yurt dışı konuşmacılarından BCBA Pelin Eraktan ile Kanada’daki ABA uygulamalarını konuştuk.

 Sizi kısaca tanıyabilir miyiz?
1998 senesinde İstanbul Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nden mezun oldum ve mezun olur olmaz Çağdaş Montessori Pilot Okul Projesi’nde çalışmaya başladım. Bu farklı gelişen çocuklarla nörotipik çocukların kaynaştırılmasını hedefleyen bir Montessori anaokuluydu. Öğrencilerin bazıları gelişimsel farklılıklar gösteriyordu; down sendromu, otizm, görme engeli gibi… Otizmle ilk tanışmam böyle oldu ve bundan sonra sadece otizmle ağırlıklı olarak çalışmaya karar verdim. Daha sonra özel bir kurumda eğitim koordinatörlüğünü sekiz sene yürüttükten sonra eşimle birlikte Kanada’ya göçmemizle otizm ve Uygulamalı Davranış Analizi serüvenim başladı. Toronto’da önce lisans üstü bir program olan “Autism and Behavioural Science-Otizm ve Davranış Bilimi”ni bitirdim ve sonrasında “Applied Disability Studies-ABA Specialization-Uygulamalı Engelli Çalışmaları-Uygulamalı Davranış Analizi Uzmanlığı” adı altında yüksek lisans programını tamamladım ve Davranış Analisti sertifikamı (BCBA) aldım. Bütün bu eğitimler sırasında otizmli bireylerle birebir ve süpervizör konumunda çalışmalarımı sürdürdüm. Şu anda Toronto’da “1 to 1 Therapy Services” adlı özel bir kurumda “Supervising Therapist/Behaviour Consultant” unvanıyla eğitimci eğitimi ve koordinatörlüğü yapıyorum ve ailelere danışmanlık hizmeti veriyorum.

ABA’yı kimler uygulayabiliyor?
ABA uygulayıcılarının mutlaka sosyal bilimler geçmişi olması ve ABA konusunda eğitim almaları gerekiyor.

ABA (Uygulamalı Davranış Analizi) tam olarak nedir? Hangi vakalarda kullanılır?
Uygulamalı Davranış Analizi, sosyal açıdan önemli olan davranışlar kazandırmada, değiştirmede ve/veya azaltmada kullanılan yöntemlerin yer aldığı bilimsel bir yaklaşımdır. ABA gelişimi farklı olan ya da olmayan herkesle (yaşlılarda, eşinizde, çocuğunuzda, anne veya babanızda) kullanılır. Burada davranış esastır.

ABA terapide problemli davranışlar için kullanılan teknikler ve formlar neler?
Uygulamalı Davranış Analizi, problemli davranışları ele alırken çok çeşitli ve farklı yöntemler kullanır. Bunların genel adı “Functional Behaviour Assessments-Fonksiyonel Davranış Değerlendirmesi”dir. Problem davranış birebir gözlemlendiği ve davranışın öncesinde ve sonrasında neler olduğu detaylı bir şekilde analiz edildiği gibi, değerlendirme formlarıyla davranışı gözlemleyen insanlardan alınacak bilgiler doğrultusunda tedavi programı hazırlanır. Bu programın uygulanmasında tutarlılık ve süreğenlik olumlu sonuçlar alınması açısından çok önemlidir.

Yoğun olarak kimlerle çalışıyorsunuz?
Ben yoğun olarak 2-16 yaş arası otizmli bireylerle, eğitimcileriyle ve aileleriyle çalışıyorum. Danışmanlık yaptığım popülasyon içinde nörotipik gelişim gösteren ama davranış problemleri olan bireyler ya da dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı almış öğrenme güçlüğü olan bireyler de var.

ABA’da dikkat edilmesi gereken noktalar neler?
Uygulamalı Davranış Analizi bilimsel geçerliliği ve güvenirliliği kanıtlanmış bir yaklaşımdır. Bu sebeple uygulamacılarının iyi eğitilmiş ve etik değerlere sahip olan kişiler olması gerekir. Bu yaklaşım diğer tüm yaklaşımlar gibi uygulanacak kişiye uygunluğu açısından değerlendirilmelidir.

Kanada’daki ABA uygulamaları hakkında bilgi verebilir misiniz?
Ben Kanada’nın Ontario eyaletinde yaşıyorum. Burada ABA kullanımları arasında eyaletler arasında farklar olabilir, bu yüzden açıklamalarım Ontario eyaleti uygulamalarını temel alacaktır. Uygulamalı Davranış Analizi Ontario’da ağırlıklı olarak otizmli bireylerle kullanılıyor. Çünkü otizmde geçerliliği ve güvenirliliği bilimsel çalışmalarla kanıtlanmış bir yöntem. Devlet sadece ABA için ödenek sağlıyor. Bunun yanı sıra son dönemde ABA’nın kullanımı diğer gelişimsel bozukluklar arasında ya da normal gelişim gösteren davranış problemleri olan çocuklar arasında yaygınlaşmaya başladı. Bu ABA olarak değil de davranış terapisi veya danışmanlığı adı altında geçiyor.

Özel eğitim konusunda Kanada’da devlet katkısı/desteği var mı? Sistemin işleyişi hakkında bilgi verebilir misiniz? Karşılanıyorsa neye göre karar veriyorlar?
Devlet otizm ve ABA için ciddi miktarda ödenek ayırıyor. Henüz ABA sistem farklılıkları nedeniyle ABD’deki gibi özel sigorta şirketlerinin kapsamında değil, fakat devletin her çocuk için verdiği ödenek oldukça yeterli. Burada birey otizmle tanılandıktan sonra bölgesine bağlı servis sağlayıcılar tarafından değerlendirilip bu ödeneğe ulaşması sağlanıyor. Bu ödenek için birey biraz bekleyebiliyor fakat yeni bazı uygulamalarla bu sürecin kısaltılması hedefleniyor bugünlerde. Aileler bu ödenekle devlete bağlı kurumları tercih edebildiği gibi kendi istediği özel kurumları da tercih edebiliyor. Özel kurumlarda ödenek alan çocukların programlarının başında mutlaka sertifikalı davranış analisti (BCBA) olmak zorunda. Bu davranış analistleri çocuğun değerlendirilmesinden, hangi programların yürütüleceğinden ve çocuğun gelişim hızına göre programlarda gerekli değişiklikleri yapmaktan sorumlu. Her çocuğun takımında bir ya da iki ABA terapisti uygulamadan, davranış analisti değerlendirmeden ve raporlamadan sorumlu. Su anda devlet ABA terapisinin saatine CAD $55 ödüyor. Haftada minimum 10 saat alması öngörülüyor ve çocuğun ihtiyacına göre üst limit program değerlendirmesini yapan uzmanlar ve aile tarafından karar veriliyor.

ABA terapistlerine önerileriniz neler?
Sürekli gelişime açık olmalı ve alandaki bilimsel çalışmaları takip etmeliler çünkü ABA sürekli gelişen bir alan. Tüm uygulayıcı ABA terapistleri davranış analistlerinin (BCBA) süpervizyonu altında çalışmalı ve etik değerlere önem vermeliler.

Farklı gelişen çocuk sahibi ebeveynlere önerileriniz neler?
Çok yakından biliyorum ki aileler çocuklarına teşhis konulduktan sonra çok değişik yöntemleri denemek ve sonuçlarını görmek istiyorlar. Bilimsel bir yöntem kullanarak çalışan her uzman gibi, bu konuda ailelerin çok dikkatli olmasını rica ediyorum çünkü piyasada otizmi iyileştirdiğini iddia eden birçok yöntem ve bu yöntemlerin savunucusu bir sürü insan var. Benim önerim bu yöntemleri çok iyi araştırmaları ve özellikle de bu yöntemlerin bilimsel temellerinin olup olmadığını öğrenmeleri, bu yöntemleri denemiş ailelerle bağlantıya geçmeleri ve bu yöntemler hakkında çıkan yazıları okumaları… Çocuğu en iyi tanıyan kişiler onların aileleridir. Bu yüzden bilgi topladıktan sonra kendi yargılama ve karar verme güçlerine inanarak seçim yapmalılar.

Türkiye’de Eylül ayında yapılması planlanan 1. Uygulamalı Davranış Analizi Konferansı Türkiye ile ilgili görüşleriniz neler?
Bu konuda oldukça heyecanlıyım çünkü bu bir ilk ve bu konuda yurt dışında eğitim almış bir Türk olarak bilgi birikimimi Türkiye’deki meslektaşlarımla paylaşmak ve onlardan da yeni şeyler öğrenmek çok keyif verici ve öğretici bir deneyim olacak. Bu fırsatı bana tanıyan ve benimle iletişime gecen Selim Parlak’a da buradan teşekkürlerimi iletiyorum. Ayrıca bu konferans farklı ülkelerden uzmanları bir araya getirecek ve farklı ülkelerdeki uygulamaları gözler önüne serecek. Herkesin öğreneceği çok şey olacak.