ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNELERİN ERKEN EMEKLİLİK HAKKI
Uygulamanın esaslarını Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyonu Başkanı ve Sosyal Hizmet Uzmanı Ayşe Sarı yazdı.
Bakıma muhtaç çocuğu olan annelere erken emeklilik hakkı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 28. maddesi ile sağlanmıştır. Buna göre; Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.” Kanunun yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 öncesi çalışılan süreler, erken emeklilik için değerlendirilmez.
Erken emeklilik hakkından sadece bakıma muhtaç çocuk için yararlanılır. Bakıma muhtaç eş, anne, baba ya da kardeş için düzenleme yoktur. Bakıma muhtaç çocuğu olan babaların yararlanması için de, henüz yasal düzenleme yoktur. Olası bir düzenlemede, ağır engelli çocuğun anne ve babasının çalışması halinde ebeveynlerden sadece birinin yararlanması mümkün olacaktır.
Erken emeklilik hakkından; memur, işçi, sözleşmeliler, Bağ-Kur, tarım işçileri ve isteğe bağlı sigortalı olan kadın çalışanlar yararlanır.
Başvurularda raporların niteliği: Ağır engelli çocuğu olan annelerin erken emeklilik başvurusunda çocuğun engellilik sağlık kurul raporunda ya da özel gereksinim raporunda (ÇÖZGER) “ağır engelli” ya da karşılığı olan ifadelerin olması gerekir. Ağır engellilik şartı; 5510 sayılı Yasanın 28. maddesinde “çocuğun başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli olması” şeklinde yer alır.
20 Şubat 2019 tarihi öncesi alınmış raporlarda “ağır engelli” ifadesi olmak zorundadır. Rapor sürekli ise, hem Engelliler Hakkında Kanunun Geçici 5.maddesine göre hem de 20 Şubat 2019 tarihinde yürürlüğe giren “Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” gereği; ömür boyu geçerlidir.
20 Şubat 2019 tarihinden sonra “Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” gereği rapor alanların raporunda ağır engelliliğin karşılığı olan “tam bağımlı” ifadesinin olması gerekir.
Yine aynı tarihte yürürlüğe giren 18 yaş altındaki çocuklar için “Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” (ÇÖZGER)’e göre, ağır engelliliğin karşılığı şunlardır:
5. Kategori: Çok ileri düzeyde özel gereksinim var: %70-79 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)
6. Kategori: Belirgin düzeyde özel gereksinim var (BÖGV): %80-89 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)
7. Kategori: Özel Koşul Gereksinimi var (ÖKGV): %90-99 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda, çocuğun durumu SGK Sağlık Kurulunca incelenir ve karara bağlanır.
SIK SORULAN SORULAR VE YANITLARI
Başvuru yapılırken, çocuk için yeniden rapor istenir mi?
Engelli sağlık raporu, Sağlık Bakanlığı tarafından engelli sağlık kurul raporu vermeye yetkili olduğu belirtilen hastanelerden alınır. SGK’ya başvurularda, bu hastanelerin üniversite hastanesi ya da Bakanlığa bağlı hastane olma şartı yoktur (2015/23 sayılı Genelge). Engelli sağlık raporu vermeye yetkili bir hastaneden alınmış ve süresi içinde geçerli olması şartı ile başvuruda yeniden rapor istenmez. 17 Eylül 2015 tarihli SGK’nın Genelgesine (2015/23 sayılı) göre sizden yeni rapor istenmeyecek, mevcut raporla başvurunuz işleme alınacaktır. Yeni rapor istenmesi durumunda, Genelgeyi hatırlatarak, itiraz dilekçesi yazmak yararlı olacaktır.
Kızım 2007 doğumlu. Erken emeklilik için müracaatım kabul oldu. Ancak ben 2008-2010 yılları arasında çalışmadım. Bu 2 yıllık çalışmadığım süre için hak kaybım olur mu?
Çocuğunuzun doğumundan sonra çalışmaya ara verdiğiniz bu 2 yıllık süre, emekliliğiniz için değerlendirilmeyecektir. Erken emeklilik hakkının kullanımı kadın çalışanın çalıştığı süreler için geçerlidir. İşten ayrılanlar ya da prim ödemeyi bırakanlar bu tarihten itibaren erken emeklilik hakkından yararlanamazlar. İşe başlayıp prim ödemeye başlayanlar, bu tarihinden itibaren tekrar erken emeklilik hakkından yararlanmaya başlarlar. Yeniden çalışılmaya başlandığında, engelli çocuğun durumunda bir değişiklik yok ise hak devam eder.
Evlatlık aldığım çocuğumun ağır engelli raporu var. Erken emeklilik hakkından yararlanabilir miyim?
Evlatlık alınan çocuk hakkında bakıma muhtaç derecede ağır engelli kararı verildi ise; çocuğun evlatlık alındığı tarihten itibaren olmak şartı ile anne, erken emeklilik hakkından yararlanır.
Ağır engelli çocuğum için erken emeklilik müracaatım 2 yıl önce kabul edildi. Çocuğumun yenilenen sağlık raporunda hem engel oranı düşmüş hem de hafif engelli olarak değerlendirilmiştir. Bu durumda erken emeklilik hakkımı kaybeder miyim?
Çocuğunuzun ağır engelli olarak yaşadığı süre boyunca siz erken emeklilik hakkından yararlanırsınız. Yeni aldığınız raporun tarihi itibarı ile SGK ya bildirmeniz halinde bu hak sona erer. Bildirim Sorumluluğu size aittir.
Erken emeklilik hakkı aldığım oğlumu geçen ay bakım evine vermek zorunda kaldım. Bu durumda erken emeklilik hakkım devam eder mi?
Engelli çocuğunu yatılı kuruma verenler çocuğunu yatılı kuruma teslim ettikleri tarihten itibaren erken emeklilik hakkından yararlanamazlar. Erken emeklilik hakkından yararlanan anneler, engelli çocuğunun geçici ya da kalıcı olarak bakım evinde kalacağını SGK ya bildirmek zorundadırlar. Çocuğun bakım evine verildiği tarih itibarı ile erken emeklilik hakkından yararlanma sona erer. Bu durum, yararlanılmış yani kazanılmış süreleri kaybettirmez. Çocuklarını bakım evinden çıkartıp yanlarına tekrar aldıklarında durumu SGK ya bildirdikleri takdirde erken emeklilik hakkından yararlanmaya o tarihten itibaren başlarlar.
Erken emeklilik hakkından yararlandığım kızım çalışmaya başladı. Bu durumda erken emeklilikten yararlanma sürem biter mi?
Bugün bakıma muhtaç derecede ağır engelli olanlar da istihdam edilmektedirler. Çalışan çocuğun bakımı devam edeceğinden anne, erken emeklilik hakkından yararlanmaya devam eder. Erken emeklilik için başvuru yaptığınızda SGK, kızınız hakkında yeni bir inceleme isteyebilir.
Çocuğum özel eğitim alıyor. Aynı zamanda evde bakım maaşı alıyorum. Erken emeklilik hakkından yararlanabilir miyim?
Çocuğun özel eğitim alması ya da annenin evde bakım aylığı olması erken emeklilik hakkından yararlanmaya engel değildir.
İki engelli çocuğum var. Bu durumda her iki çocuğum için erken emeklilik hakkından yararlanabilir miyim?
Birden fazla engelli çocuğu olanlar; her çocuk için SGK ya müracaat etmelidir. SGK her çocuğun bakıma muhtaçlığının tespitini yapar. Ancak sadece biri üzerinden erken emeklilik hakkından yararlanılır. SGK’nın her bir çocuk için işlem yapmasının nedeni; erken emeklilik hakkından yararlanılan çocuğun bakıma muhtaçlığının ortadan kalkması halinde bu hakkın diğer çocuk üzerinden (şartları sağlarsa) devamının mümkün olabileceğidir.
Eşimden boşandım ve erken emeklilik hakkından yararlanıyorum. Çocuğumun velayetini almadım. Bu durumda erken emeklilik hakkım devam eder mi?
Anne baba boşandığında eğer velayet anne üzerinde kalırsa çalışan anne erken emeklilik hakkından yararlanmaya devam eder. Ancak velayet babada kalırsa annenin yararlandığı erken emeklilik süresi mahkeme kararının çıktığı gün sona erer. O tarihe kadar geçen süreler için anne erken emeklilik hakkından yararlanmış olur.
Oğlum 18 yaşını doldurduğunda vasiliğini almıştım. Vasilik kararı alınmış olması erken emekliliğimi sağlar mı?
Hayır sağlamaz. Vasilik kararı, SGK’nın kararı ile ilgili değildir, erken emeklilik incelemesinde dikkate alınmaz.
Ağır engelli oğlumu 2015 yılında kaybettim. Yaşadığı süre içinde erken emeklilik için başvuru yapmamıştım. Erken emeklilik hakkımı alabilir miyim?
Evet. Vefat eden çocuğun yaşadığı süreler, erken emeklilik için değerlendirilir. Vefat tarihine dek çalışılan süreler için SGK ya müracaat edilebilir.
Erken emeklilik hakkından yararlandığım oğlum, 18 yaşını doldurdu ve SGK oğlumu benim üzerimden düşürdü (sağlık yardımını kesti). Bu durumda ne yapmalıyım?
Erken emeklilik için başvurunuzla, çocuğunuzun malul kararı verilmiş olur. Sağlık yardımının devam etmesi için; erken emeklilik hakkından yararlandığınıza dair SGK’ nın bildirim yazısını SGK ya beyan ederek çocuğunuzu üzerinize alabilirsiniz.
Henüz erken emeklilik başvurusu yapmadım. Müracaat zamanı önemli midir ve başvuruyu nasıl yaparım?
Erken emeklilik için müracaat; çalışırken ya da emeklilik işlemleri sırasında yapılabilir. Ancak, emeklilik işlemleri sırasında yaptırmak zaman alacağından, en iyisi çalışırken bu işlemi yaptırmaktır.
Müracaat için kadın çalışan, çalıştığı kuruma dilekçe ile başvuru yapabilir. Kurum, çalışanın “çalışma belgelerini” dilekçeye ilave ederek SGK’ya gönderir. Kadın çalışan, isterse çalışma belgelerini kurumundan ya da e-devlet sayfasından alarak; doğrudan SGK’ya başvurabilir. Memurlar dışında isteğe bağlı sigortalı olanlar ve özel sektör çalışanları, SGK’ya doğrudan başvuru yapacaklardır.
Başvuruda, engelli sağlık raporunun aslını istediler ve fotokopiyi işleme almadılar. Bu durumda ne yapabilirim?
17 Eylül 2015 tarihli SGK’ nın Genelgesine (2015/23 sayılı) göre; başvurularda, sağlık kurulu raporunun aslı veya raporu düzenleyen hastane başhekimliğince mühürlü ve ıslak imza ile “aslı gibidir” şeklinde onaylanmış fotokopisi değerlendirilir. Engelli raporu aldığınız hastaneden “aslı gibidir’’ onaylı fotokopiyi kullanabilirsiniz. Başvuruyu alan yetkili memur, rapor aslı için ısrar ederse yukarıdaki genelgeyi hatırlatınız. 20 Şubat 2019 tarihinden sonra alınmış olan engelli sağlık kurul raporları kişisel e-nabız sistemine kayır edilmektedir. Bu raporlar, karekodlu olduğundan, “aslı gibidir” onayı olmadan; sistemden rapor çıktısı alınarak kullanılabilir. SGK, kendi sisteminden raporu görebilecektir.
Erken emeklilik müracaatım SGK tarafından kabul edilmedi. Karara itiraz hakkım var mıdır ve itiraz süresi ne kadardır?
SGK Sağlık Kurulunca verilen kararlara itiraz edilebilir. Bu itirazlar Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunda değerlendirilir. Daha önceden 6 ay ile sınırlandırılan itiraz süresi artık süre şartı aranmaksızın istendiği zaman yapılabilir.
Memurum. 30 yıl üzerinden emekli olacağım. Çocuğumdan dolayı 2 yıllık süre çalıştığım süreye ilave edilecek. Bu durumda, emeklilik ikramiyesini 32 yıl üzerinden alabilmem mümkün olacak mı?
Evet, 32 yıl üzerinden emekli ikramiyesi ve emeklilik aylığı alacaksınız.
Röntgen teknisyeni olarak yıpranma payı hakkım var. Çocuğum ağır engelli olduğundan erken emeklilik hakkından yararlanmak istediğimde, kurumum bana “her ikisini birlikte hak edemezsiniz, birinden birini seçmek zorundasınız” dedi. Bu durumda ne yapabilirim?
Yıpranma payı ve erken emeklilik hakkı, Kanunun farklı maddelerinde verilen haklardır. Dolayısıyla birinden birini seçmek zorunda değilsiniz. SGK incelemesinde röntgen teknisyeni olmanızdan elde ettiğiniz yıpranma payına ait yılları, çocuğunuz adına kazanacağınız erken emeklilik sürelerinde hesaba katmaz. Yıpranma payı hesabında da aktif çalışılan süre dikkate alınacağından, erken emeklilikten hak edilen süreler yıpranma payının hesabında dikkate alınmayacaktır
Kaynaklar:
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik
Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik
Maluliyet Tespit İşlemleri Yönetmeliği
Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik
Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi, 17 Eylül 2015 (2015/23 sayılı) Bakınız: http://www.vergiburosu.com/sosyal-guvenlik-kurumu/genelge-2015-23-calisma-gucu-kaybi-ile-meslekte-kazanma-gucu-kayip-orani-tespit-islemleri
Bu bilgiler, 23. 03. 2021 tarihi dikkate alınarak günceldir. Bu tarih sonrası değişiklikler için kaynak olarak yazılan mevzuatı incelemenizi öneririm.
